Kuruluşlarından neredeyse bir asırdan uzun süre sonra, İrlanda sporlarını yöneten kurumlar tarihi bir yeniden örgütlenmenin eşiğinde. Ama nasıl?
Bundan yaklaşık 18 yıl önce, 2004’ün Eylül ayında, İrlanda’nın en büyük stadyumu Croke Park camogie sporu için tarihi bir güne tanıklık ediyordu. Bu sporun ilk kez oynandığı 1904’ün 100. yılında, İrlanda Büyükler Camogie Şampiyonası finali rekor sayıda, 24.567 seyircinin önünde oynanacaktı. İrlanda’nın kadınlar arasında en popüler sporu olan camogie’nin yüzyıl dönümünü işaretleyen sezonun en önemli maçından önce, 32 county’yi temsil eden oyuncular bir araya gelerek 16’şarlı iki takım halinde bir gösteri müsabakası yaptılar.
İrlanda 21. yüzyılda, Gal sporları için kadınlarda bir dizi önemli dönüşüme -ve tabii bu dönüşümlere ket vuran engellere de- tanıklık etti. Camogie’de 2004’ün heyecanı 2010’ların ortalarına kadar yerini mütevazı bir popülerliğe bıraksa da, kadınlar Gal futboluna dönük ilginin istikrarlı bir şekilde artması ve finallerin 2010’ların sonunda yaklaşık 50.000 seyirciye karşı oynanıyor hale gelmesi İrlanda’da kadın sporları için yeni bir dönemin başlangıcına işaret ediyordu. Bu yeni dönemin en önemli gelişmelerinden biriyse, ülkenin en köklü spor örgütü Gaelic Athletics Association’ın (GAA), Ladies’ Gaelic Football Associaton’ın (Kadınlar Gal Futbolu Federasyonu) ve Camogie Association’ın (Camogie Federasyonu) birleşme planları yapması oldu.
1884’te milliyetçi bir örgüt olarak kurulan GAA en başta kadınların sporda yer almasına karşı dururken, bunu engelleyemeyeceğini anladığında ise kadın Gal futbolu oyuncularını ve camogie oyuncularını kendi bünyesinden dışladı. Bugünkü birleşme planlarını anlayabilmek içinse, işe 20. yüzyılın başından başlamak gerekiyor.
Spor yapan İrlanda
İrlanda, modern sporun ortaya çıkıp yayılmaya başladığı 19. yüzyılın ikinci yarısından bugüne her zaman sporla iç içe bir ülke oldu. En başta adada en yaygın spor atletizmken ve daha sonra rugby, futbol ve tenis gibi İngiliz sporları yerlerini almaya başlamışken, özellikle 1840’lardaki büyük kıtlığın ardından milliyetçi politik örgütlerin sömürge karşıtı direnişinin yaygınlaşmaya başlaması sporda da geleneksel İrlanda sporlarını canlandırmayı hedefleyen toplumsal hareketlerin doğmasını sağladı. GAA, amaçları arasında en önemlilerden biri İrlanda’da atletizmin İngiltere’dekinden bağımsız ve farklı kurallarla yapılmasını sağlamak olsa da, dönemin milliyetçi atmosferi içinde gittikçe Gal Futbolu ve hurling ile daha ilgili bir yapı haline geldi.
19. yüzyılın sonlarıyla birlikte sanayileşmenin hızlanmasıyla kentlere çok yoğun bir göç başlamıştı ve kapitalizmin yeni üretim modeli olarak ortaya çıkmasıyla birlikte kentlerde pek çok alanda zaman ve mekân yeniden düzenlenmişti. Spor da bu alanlardan biriydi. Sporun hem zamansal hem mekânsal olarak sınırlandırılması ve kurallara bağlanması aynı zamanda katılıma da sınırlar getirmiş oldu. Bununla birlikte, modernite öncesi dönemde oyunlara katılımlarının önünde çok daha az engel olan kadınlar da spordan oldukça katı bir şekilde dışlandı. Aristokrasi ve burjuvazinin sporu bir üst sınıf erkek aktivitesi olarak sınırlamaya çalışması kadınların spora özgür katılımının önündeki en büyük engeldi. Öyle ki, örneğin, modern Olimpiyatların kurucusu Baron Pierre de Coubertin kadınların spor yapmasının doğanın kanunlarına aykırı olduğunu söyleyecek kadar ileri gidiyordu. Bu atmosfer yüzyıl dönümünden itibaren kadınların sahalara çıkışını, yaygın olarak sporlara katılımını engelledi.
İrlanda’da bunun yansıması da GAA’in bir erkekler kulübü olarak örgütlenmesiyle kendini gösterdi. Aslında 19. yüzyılın sonlarında kadınlar tenis, golf ve hokey gibi sporları sınırlı olarak yapıyorlardı ancak bunlar daha çok üst sınıf Protestan kadınlardı, İrlanda’da kadın sporları daha çok okullarda örgütleniyordu ancak işçi sınıfı Katolik kadınların boş zaman aktivitelerine ayıracak zamanlarının daha sınırlı olması ve üstüne GAA’in de dışlayıcı tavrı kadınların spor sahalarına çıkmasını önemli ölçüde sınırlıyordu.
Bütün bunlara karşılık, spor yapmak isteyen kadınlar da GAA’in kendilerine alan açmasını beklemek yerine kendi kulüplerini örgütlemeye başladılar ve bunun ilk adımlarını da asıl odak noktası İrlandacanın yaygınlaşması olan milliyetçi örgüt Gaelic League bünyesinde yaptılar. 1898 yılında, Meath kentinde, 1798 Ayaklanmasının yüzüncü yılı anmasında Gaelic League üyesi kadınların kendi aralarında oynadıkları bir hurling maçı camogienin temellerini attı.
19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında pek çok kadın İrlanda’nın çeşitli yerlerinden Dublin’e çalışmak için gelmişti ve İrlanda milliyetçileri için Gaelic League önemli bir sosyalleşme alanı olmuştu. 1903’te Gaelic League’in Dublin’deki bir kolunda örgütlü kadınlar yazar Máire Ní Chinnéide öncülüğünde, hurling sopalarını yani hurleyler’i kısaltarak; hurling toplarını yani sliotar’ı da hafifleterek camogie sporunu yarattılar. Camogie ilk defa 1903 yazında Gaelic League’in yıllık festivalinde oynandı. 1904’ün başında ise Dublin’de ikinci bir kulüp kuruldu: Hurlingin mitolojik köklerine atıfla, ismini meşhur bir öykünün kahramanından alan Cúchulainns kulübü. Bu iki kulübün kurulması Camogie Federasyonu’nun da temelini attı.
Politik açıdan camogie, doğal olarak, İrlanda milliyetçiliğini teşvik eden bir spordu. Örneğin camogie’nin öncülerinden Cáit Ní Dhonnchadha ve Sean O’Duffy, 1911’de Evening Telegraph gazetesine, kadınları Gal sporlarını yapmaya çağıran bir yazı kaleme aldılar ve bu yazıda ulusal bir spor olan camogie’nin İrlandalı olmanın vazgeçilmez bir unsuru olması gerektiğini savundular.
Ancak buna rağmen Camogie Federasyonu, GAA’den ayrı örgütlenen bir spor kurumu olageldi ve 1932’de düzenlediği ilk İrlanda Camogie Şampiyonası ile kurumsallaşmasını büyük ölçüde tamamladı.
Futbol devrimi
Dünyada 1960’lardan itibaren yükselen kadın hareketi etkisini sporda da göstermeye başladı ve bu hareketlenme İrlanda kıyılarına da vurdu. Kadınlar Gal Futbolu Federasyonu’nun kurulması ise çok daha sonraya, 1974’e denk geliyor. İlk kadın futbol ligi 1926’da kurulsa da Federasyon, GAA’in kuruluşundan 90 yıl sonra, yine GAA’in de kurulduğu Hayes’ Hotel’de ilk kez resmi olarak toplandı. İlk İrlanda Büyükler Futbol Şampiyonası’nı ise aynı yıl, yani Camogie Federasyonu’nun kendi İrlanda çapındaki ilk turnuvasını düzenlemesinden 44 yıl sonra organize etti.
Kadınlar Gal Futbolu İrlanda Şampiyonası’nın bir sonraki önemli adımı ise İrlanda sporlarının en önemli stadyumu olan Croke Park’a taşınmak oldu. İrlanda Camogie Şampiyonası finali 1951’den beri düzenli olarak Croke Park’ta yapılırken, Gal Futbolu Şampiyonası finali ise 1986’da buradaki yerini aldı.
Bu iki organizasyonun yaygınlaşmasını ve ada çapında spora katılımın artmasını sağlayan en önemli şeylerden biri olan televizyon yayını ise ancak 1990’ların sonu ve 2000’lerin başına denk geliyor. İrlanda Camogie Şampiyonası finali ilk kez 1998’de kamu yayıncısı RTÉ’de canlı yayınlanırken İrlanda Kadınlar Gal Futbolu Şampiyonası finali ise ilk kez 2001’de, TG4 kanalından evlere ulaştı. Her ne kadar oldukça geç kalınmış olsa da ve bu yayınlar uzun süre sadece finallerle sınırlı kalsa da bu, bu iki organizasyon için önemli bir eşiğin aşılması anlamına geliyordu.
21. yüzyıl atılımı
21. yüzyıl ise camogie’ye ve kadınlar Gal Futbolu Şampiyonası’na olan ilginin zirve yapmasına tanıklık etti. Erkek Avustralya Futbolu oyuncuları ve Gal Futbolu oyuncuları arasında, iki sporun kurallarının bir birleşimiyle oynanan International Rules maçı, 2006’da ilk defa kadın sporcuların katılımıyla düzenlendi. 2007’de ise İrlanda Camogie Şampiyonası finalini Croke Park’ta 33 bini aşkın seyirci izlemeye geldi.
Özellikle televizyon yayını sporun popülerleşmesine katkı sağlamıştı. 2001’de Ladies’ Gaelic Football Association’ın 80 bin civarı üyesi varken, 2020’de bu sayı 200 bine yaklaşmıştı.
2010’ların ortalarından itibaren bu ilgi yeni bir boyut kazandı. Örneğin 2014’te Cork kentinin kadın Gal futbolu takımı, dokuzuncu İrlanda şampiyonluğunu kazandıktan sonra, oylamada o yılın Six Nations şampiyonu erkek rugby milli takımını geride bırakara RTÉ Yılın Spor Takımı ödülünü kazandı. 2017’de ise Kadınlar Gal Futbolu Şampiyonası finalini Croke Park’ta izleyen 46.286 seyirci, maçı o yılın en çok izlenen kadın spor organizasyonu haline getirdi, öyle ki final Wembley’de düzenlenen Women’s FA Cup finalini dahi geride bırakmıştı. Bir yıl sonraki finalde ise 50 bin seyirci barajı ilk kez aşıldı.
Gittikçe artan bu ilgiye ise pandeminin etkisi ağır oldu. 2019’da 56 binden fazla kişiyi tribüne çeken ve FIFA Kadınlar Dünya Kupası finalinden sonra kadın sporları içinde en çok izlenen maç olan Gal futbolu şampiyona finalinden sonra, 2020’de finaller seyircisiz düzenlendi. Bunun ardından ise seyirciler nispeten daha az sayılarla tribüne geri döndü, örneğin 2021’deki Gal futbolu finalini yaklaşık 32 bin seyirci izlemişti. Ancak 2021’de Croke Park’ın ilk defa camogie yarı finallerine ev sahipliği yapması gibi gelişmeler iyimser olmak için sebeplerin hala var olduğunu gösterdi.
Birleşme ama nasıl?
İrlanda spor açısından her zaman toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yüksek düzeyde olduğu bir ülke oldu. Örneğin 1873’te atletizmde bir ulusal şampiyona düzenleyen ilk ülke olan İrlanda’da kadınlar bu organizasyona yaklaşık 60 yıl sonra, 1932’de dahil olabilmişti. Dünyanın en köklü spor örgütlerinden biri olan GAA’in ise artık İrlanda sporlarını yöneten kuruluşları birleştirmek için önünde önemli bir şans var.
Oyuncular Birliği’nin çağrısıyla hem GAA hem de Camogie Federasyonu yakınlarda düzenledikleri kongrelerinde böyle bir birleşmeyi öncelemeyi taahhüt ettiler. Ancak bunu yaparken kadın sporcuların ve organizasyonlarının antrenman sahaları, stadyumlar ve yayın hakları gibi konularda eşitlik gözetileceğine dair bir güvence almalarına ihtiyaç var. Dublin’in yıldız camogie oyuncusu Aisling Maher’ın da dediği gibi, “[GAA] erkek futbolcuların ve hurling oyuncularının organizasyonun öncüsü olduğunu düşünüyor”, zira ülkenin en önemli spor mekânlarının yönetimini elinde bulunduran GAA şimdiye kadar sadece, önemli ölçüde göstermelik olarak nitelenebilecek düzeyde kadın sporlarının bunlarda faydalanmasına alan sağladı. Bu nedenle olası bir birleşme pek çok avantaja sahip olsa da, bunun yıllarca mücadele ederek elde edilen kazanımları yalnızca ilerletecek düzenlemelere sahip olması önemini koruyor.
İrlanda dünyanın en köklü spor kültürlerinden birine sahip. Bunun toplumsal ve politik olarak birçok mücadeleyle iç içe geçmiş olması, ülkedeki spor kültürünü daha da dikkate değer hale getiriyor. Bu kültürün içerisinde uzun süre önemli ölçüde ayrımcılığa uğrayan ve bunun içerisinden kaydadeğer bir spor hareketi ortaya çıkaran kadın atletlerin ise hak ettikleri mekânsal olanaklara ve daha geniş kitlelere ulaşma şansına erişme zamanları geldi de geçiyor bile.
Kapak fotoğrafı: The Irish Times