NBA oyuncuları sırtlarında “Eşitlik” , “Adalet” ve “Özgürlük” gibi ifadelerle parkedeler. Ancak içlerinden üç tanesi var ki “Grup Ekonomisi” yazısı ile sosyal adalet talebine farklı bir boyut katıyor. Peki parkelerden yükselen bu “Grup Ekonomisi” sesi ne anlama geliyor?
Sosyal adalet talebi ve NBA
Sporcuların saha içindeki rolleri ile beraber sportif alanda olduğu kadar saha dışındaki sosyal konularda da kitleler üzerinde nasıl etki sahibi olduklarını tarih boyunca gördük. Son dönemde de sporcular etraflarında gerçekleşen hiçbir olaya sessiz kalmayarak sahip oldukları maddi ve manevi güç ile insanları peşlerinde sürükleyen lider rolleri üstleniyorlar. Amerika Birleşik Devletleri’nde George Floyd’un bir polis memuru tarafından öldürülmesiyle fitili ateşlenen ve siyahilerle ile birlikte bütün “ötekileştirilenlerin” toplumsal yaşamın her alanında adalet çığlığı haline gelen gösterilerde, NBA yıldızları da gösterilerin ön saflarında boy göstererek ve hak arayışında bulunanlara her türlü desteği sağlayarak bu lider rolü üstlenmişlerdi. Aynı farkındalık yaratma amacı ile NBA yönetimi de Orlando’da devam edecek sezon için sahanın kenarına “Black Lives Matter” yazarak ve oyunculara formalarında numaralarıyla beraber sosyal mesaj içeren ifadelerle parkeye çıkmalarına olanak sağlayarak bu adalet çığlığına destek olmuştu.
NBA organizasyonun ve içinde barındırdığı yıldızların zaten her sezon bu mesajlar ile sahaya çıktığı bir sürü maç oluyor. Başta “Martin Luther King” gününde “Equality” yazan maç önü tişörtleri ve hazırlanan etkileyici reklam kampanyaları buna bir örnek. Bu sezon da oyuncular gösterilerin sloganı haline gelen “Black Lives Matter” ile başlayarak genelde “I Can’t Breathe” “Equality” , “Peace”, “Vote”, “Freedom” gibi ifadeleri sırtlarında taşıyorlar. Ancak üç oyuncu var ki hepimizin alışık olduğu eşitlik ve barış gibi genel geçer bir ifade yerine daha merak uyandıran ve aslında bu adaletsizlikler için başta siyahiler olmak üzere tüm “ötekileştirilenlere” bir çözüm yolu sunan mesaj seçmiş: “Group Economics”. Grizzlies forveti Anthony Tolliver, Kings forveti Jabari Parker ve Heat forveti Andre Igoudala sırtında “Grup Ekonomisi” yazısıyla parkede mücadele ediyor. Peki NBA yıldızları neden iktisadi bir ifade ile maça çıkıyorlar?
Peki ya “Grup Ekonomisi”…
Öncelikle “Grup ekonomisi nedir ve sosyal adalet talebinde nasıl bir fayda sağlayabilir?” sorusuna cevap verelim. Basitçe tanımlarsak grup ekonomisi kişilerin tek başına sahip oldukları imkanlar ile gerçekleştiremeyecekleri hedefleri, kaynakları ve emeği bir araya toplayarak meydana getirmesi. Amerika’daki siyahiler için örnek verecek olursak öncelikle siyahilerin işletmelerinden alışveriş yapmalarını, iş sahibi olan siyahilerin siyahi işçi çalıştırmaya öncelik vermelerini ve iş kurma fikri olan siyahilerin beraber iş kurmasını sıralayabiliriz. 2014 yılında NBA Oyuncu Birliği Başkanlığı seçimi öncesi konuşma yapan ve “Grup ekonomisi hakkında ne düşünüyorsunuz?” sorusu ile ligi bu kavram ile tanıştıran David West bu konuyu siyahilerin daha önce uyguladığı ve daha sonra uygulamayı bıraktığının altını çizerek “İnsanların kaynaklarını bir araya getirdiği ve yetiştikleri topluluğu daha ileriye taşıyan mekanizmalar yaratma” güdüsünü ifade ediyor.
İnsanın aklına şu soru geliyor: “Grup Ekonomisi” ötekileştirilen ve bu yüzden daha alt görülen toplulukları nasıl daha ileriye götürecek? Açıklamalarıyla dikkat çeken Dr. Claud Anderson’a göre iktisadi imkanlarını kendi içlerinde tutarak büyüten ve yapısal olarak daha güçlenen siyahilerin sosyal hak taleplerini ve toplumda yaratmak istedikleri değişimi daha ciddiye alınacak şekilde ifade edebilir. İnsanları bu konuda örgütlemek isteyen “creativegroupeconomics.com” sitesine göre de grup ekonomisi zaten Amerika’da siyahiler tarafından 1960’lı yıllara kadar uygulanmış. Hatta ülkede bulunan Yahudi, İtalyan ve Asyalı topluluklar da geçmişten bugüne bu stratejiyi uygulayarak toplumdaki yerlerini daha sağlam tutuyor. Açılan işletmeler, alışveriş ve iş imkanlarının yanı sıra modern pazarlama araçlarını kullanarak müşteri aidiyetini sağlamak da günümüz iktisat ortamında grup ekonomisinin siyahiler arasında uygulanabilir olması için önem arz ediyor.
İktisadın penceresinden
Grup ekonomisini biraz daha iktisadi teori ve sosyal bilimler çerçevesinden inceleyelim. Andre Igoudala grup ekonomisine değinen açıklamalarında sistematik baskı sebebiyle siyahi topluluğun kendi içerisinde bir ekonomi kuramamasından yakınıyor. Ekonomi bilimine göre temelde satış yapanlar ve satın alanlar karı maksimize etme amacıyla hareket ediyor ve bu anlayış ile serbest piyasa işliyor. Var olan ekonomik gücü zaten sınırlı olan siyahiler nasıl olacak da piyasadaki en uygun alternatif yerine kendi toplulukları için daha verimli olacak aksiyonu gerçekleştirecekler? İşte bu noktada da Andre Igouldala’nın açıklamaları yine bir yön gösteriyor. “ Ancak bu şekilde (grup ekonomisi ile) bir topluluk oluşturabilir, daha çok yatırım yapılan okullar kurabilir ve mülk sahibi olabilirsiniz. Sistem bizim bu tarz şeyleri yapamamamız için tasarlandı. Bu sebeple biz de diğer insanlarla bağlı olmalıyız.” Yani insanların bir alışverişteki faydasını bir kenara bırakarak daha uzun süreli ve kalıcı hedef olan sosyal adalet için birbirine güvenmeleri ve birlik olmaları grup ekonomisinin uygulanması için bir şart haline geliyor.
Akademisyenler Yan Chen ve Sherry Xin Li (2009) tarafından yapılan araştırmaya göre sosyal kimlik açısından benzerlik gösteren insanlar beraber çalıştığında daha sık sosyal refahı arttıracak davranışlarda bulunuyorlar. Bu da siyahilerin etnik kimlikleri üzerinden kurgulayacakları bir ekonomiden toplulukları için fayda sağlayabileceklerini gösteriyor. Nobel ödülü sahibi ve kimlik ekonomisi alanında çalışmalarıyla ünlü bilim insanı Gerge Akerlof’a göre ekonomik aktörler kimliklerini de dikkate alarak karar veriyor ve aynı organizasyonda çalışan insanlar kendi kimliklerini bunun üzerinden oluşturarak motivasyon sağlıyor. Ekonomik faaliyetlerini sürdürüp kar elde etmenin yanı sıra çalışma ortamına kendi topluluklarına fayda sağlama motivasyonunu da ekleyerek siyahiler hedeflenen sosyal değişim için çok geniş bir altyapı oluşturabilir.
Gelecek nesiller için…
Sosyal adalete doğru ilerleyecek bir toplulukta altyapı oluşturmak çok önemli bir yer tutuyor. Bunu anlamak için yine grup ekonomisinin sesinin yükseldiği yere, basketbolun can bulduğu parkelere gideceğiz. Andre Igoudala şu an var olan farkındalığın tek seferlik olmaması gerektiğini vurguluyor ve “Rahatlayıp kısa sürede ne çok şey başardık diyemeyiz. Tarih boyunca tüm sivil hak aktivistlerine bakın. Yaptıkları yalnızca birkaç senelik değildi. Kendi çocuklarının çocukları için çabalıyorlardı.” diyor. Anthony Tolliver da Andre Igoudala da bu amaç için eğitimin önemli olduğunu dile getiriyor. Tolliver’a göre eğer insanların finansal olarak üretim yapacakları bir ortam oluşursa, bu mülkün toplam değerini ve bunun üzerinden elde edinilen vergiler ile eğitimin kalitesini arttıracak. Daha kaliteli bir eğitim alan gelecek nesiller ise tüm topluluğu daha adil bir düzene götürecek.
NBA, dünyanın en iyi basketbolcularının bir araya gelerek “inanılmazı gerçekleştirdiği” en büyük spor organizasyonu. Smaçları, sınır tanımayan şutları, akıl almaz atletizmi izlemek tüm sporseverlere zevk veriyor ancak parkeden yükselen “Grup Ekonomisi” sesi milyonlar kazanan ve milyonlarca insana seslenen sporcular önderliğinde toplumun daha ileriye gitmesi için kolektif bir çözüm sunuyor. Sporcuların sahnedeki performansları ile elde ettiği gücü, sahnenin dışındaki sorunlar için kullanması beni hep etkilemiştir ve bunu sporun etki gücü sebebiyle sporcuların sorumluluğu olarak görüyorum. Bence bu noktada hiç kimsenin duymadığı bir kavramı sırtlarında taşıyıp topluma yön gösterme cesaretine sahip Andre Igoudala, Anthony Tolliver, Jabari Parker ve David West’e de bir parantez açmalıyız.
Kaynakça:
https://www.gq.com/story/nba-group-economics-explainer
https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.99.1.431