Demans hastalığı, 1966’nın Dünya Şampiyonu İngiltere Milli Takımı’nın oyuncularını birer birer hayattan koparıyor. Şimdi de Nobby Stiles’ın ölümü ve Bobby Charlton’a teşhis konulması ile futbol dünyası bir kez daha demansı tartışıyor…
Peter Bonetti, Jack Charlton, Martin Peters, Ray Wilson ve Nobby Stiles… 1966’da İngiltere’yi Dünya Şampiyonluğu’na taşıyan bu beş efsanevi futbolcunun ortak özellikleri maalesef demans* hastalığı sebebiyle hayatlarını kaybetmiş olmaları.
Yakın zamanda aynı hastalığa yakalanan bir isim daha var. Birçok kesime göre İngiltere futbolunun gelmiş geçmiş en büyük ismi olan Bobby Charlton da artık bu hastalığın pençesinde. Bu yüzden demans ve futbol arasındaki ilişki tekrar gündeme geldi.
Peki daha çok boks ve Muhammed Ali ile tanınan bu hastalığın futbol ile ilişkisi ne kadar gerçek? İçinde fiziksel temas barındıran her türlü branşta kafaya alınan darbeler spor esnasında ciddi yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açan etkilere sahip. Futbol ise her ne kadar bu teması içinde en yoğun barındıran dallardan biri olsa da, oyunun içinde hayati derecede yaralanmalara yol açan vakalar çok nadir gerçekleşir. Ancak ortalama kariyeri 20 sene olan bir futbolcunun bu süre boyunca çıktığı antrenmanlarda ve oynadığı maçlarda belki de yüz binlerce kez kafa vuruşu yapıp küçük çapta da olsa çeşitli darbelere maruz kaldığı düşünülürse, demans ile futbol arasında bir korelasyon aramak çok da yanlış olmaz.
Aslında son bir kaç yıla kadar futbol ve demans arasında ilişki, bilimsel çalışmaların az olması sebebiyle belirsiz olarak kabul ediliyordu. Alzheimer’s Society derneğinin 2017’de düzenlediği bir çalışma grubunda da benzer ifadeler kullanılmış ve risk faktörleri hakkında çok az bilgi olduğu söylenmişti.
Ancak bilim son yıllarda her alanda olduğu gibi burada da önemli bir sıçrama yaptı. Konuyla ilgili en kapsamlı çalışma University of Glasgow’da bu tarz beyin travmalarını inceleyen bir araştırma ekibi tarafından yapıldı. 1900 ve 1976 yılları arasında doğmuş 7676 erkek futbolcunun ölüm nedenleri detaylı bir şekilde araştırıldı ve rastgele seçilen 23,000 kişiyle karşılaştırıldı. 22 ay süren bu projenin sonuçları 2019 ortalarına açıklandı.
Bulgulara göre, emekli olmuş profesyonel futbolcuların demans ve diğer ciddi nörolojik hastalıklara yakalanma ihtimalinin, diğer insanlara göre üç buçuk kat daha fazla olduğu ortaya çıktı. Bu araştırma, spor ve beyin hasarı arasında uzun süredir şüphelenilen bir bağlantıyı da doğruladı. Çünkü bu güne kadar elde, sadece belli bir ham data olsa da bilimsel açıdan ispatlanmış bir sonuç yoktu.
Ayrıca aynı araştırma sonuçları son yıllarda Alzheimer riskinde beş kat, motor nöron hastalığında dört kat ve Parkinson hastalığında iki kat artış olduğunu keşfetti.
Bu çalışmaları destekleyen başka bir bulgu da maalesef 2002 yılında sadece 59 yaşında hayata veda eden West Brom ve Milli Takım eski oyuncusu Jeff Astle’in 2014 yılında yapılan otopsisi sonucu ortaya çıktı. Özellikle kızı Dawn Astle’in yoğun uğraşları sonucu, ölüm sebebi kayıtlara bir “endüstriyel hastalık” olarak geçti. Yani topa sürekli kafa vurmaktan kaynaklanan ve tekrar eden travmaların yol açtığı bir meslek hastalığı…
Elbette yukarıdaki gibi istatistiki bir çalışma eldeki verilerle sınırlıdır. Veri ne kadar azsa yapılan analizin altyapısı daha zayıftır ve çürütülmesi daha kolaydır. Henüz bu sonuçlar futbolda kökten bir değişikliğe henüz yol açmadı çünkü daha fazla veriye ve detaylı çalışmaya ihtiyaç var. Yine de bu olasılık hesaplarındaki gözle görülür farkın kök nedeni ise halen belirsiz ve merak konusu. Yani bilinç kaybına yol açabilecek oranda sert darbelerin mi, yoksa mühendislikte sıkça konu olan malzemenin değişken yüklere maruz kaldığı zaman ortaya çıkan kırılma misali futbolcuların da kariyerleri boyunca yaptıkları kafa vuruşlarının etkisi mi demans tetiklenmesinde baskın henüz bilinmiyor.
Bu çalışmayı fonlayan İskoçya Futbol Federasyonu, daha derin analizler için mutlaka bir özel çalışma takımı kurulmasını istedi. Bunun sonucunda aynı araştırma grubu çalışmalarına devam ediyor.
Konuyla ilgili bugün yüksek bir farkındalık var. Elbette bunda Nobby Stiles’ın kaybı ve Sir Bobby Charlton’a konulan teşhis önemli. Bunların yanında güncel rakamların paylaşılması da bu farkındalığın oluşmasında en büyük etken.
“Alzheimer’s Society” 2019 verilerine göre, Britanya’da aktif 850,000 demans hastası var ve bu rakamın 2040 yılında 1,6 milyon olması bekleniyor. Artıştaki temel etken yaşlı nüfusun giderek artması. 65 yaş üstünde hastalığın görülme sıklığı ise 14’te 1 oranında. 1966’nın efsane takımında ise bu oran 11’de 5. Dolayısıyla futbolun hastalığın oluşmasında ya da tetiklenmesinde etkisi olduğu gerçeğini göz ardı etmek imkansız.
Rakamları, bilimsel verileri ve çalışmaları paylaştım. Ancak tüm bu “gerçeklerin” yanında bir de işin duygusal boyutu var ve demans sadece hastalar için değil, onların en yakınları için de oldukça üzücü ve yıpratıcı bir süreci beraberinde getiriyor..
Premier Lig eski gol krallarından ve bir zamanların transfer rekortmeni Chris Sutton’ın babası ve aynı zamanda Norwich City’li eski bir oyuncu olan Mike Sutton da bu hastalık ile mücadele ediyor. Dolayısıyla spor dünyasında Chris Sutton konuya karşı en duyarlı olan kişilerden. 4 Kasım’da Daily Mail aracılığıyla, İngiltere Profesyonel Futbolcular Birliği Başkanı Gordon Taylor’a hitaben açık bir mektup kaleme aldı eski oyuncu. Babasının da aralarında olduğu ve demanstan muzdarip birçok eski futbolcu için yeterince uğraş vermediklerini düşündüğü Taylor’ı, onlarla ilgilenmeye ve yıllarca İngiliz futboluna büyük emek vermiş bu kişilere sahip çıkmaya davet ediyordu bu mektup aracılığıyla.
90’lı yıllarda Jack Charlton’ın 2 kez Dünya Kupası’na taşıdığı unutulmaz İrlanda takımının kafa golleriyle ünlü oyuncusuydu Tony Cascarino. 1990’da İngiltere’ye kafayla attığı şu golün benzerini pek çok kez atmıştı. Ancak yıllar sonra belki de onu Cascarino yapan kafa golleri oyuncu için bir ölüm-kalım mücadelesi haline geldi. Bu konu etrafında The Times için 3 Kasım’da yazdığı makale ise duygusal tarafı ağır basan ve oldukça etkileyici bir yazı.
Sutton gibi babası yine bir demans hastası olan Cascarino, zaman zaman bazı kelimeleri hatırlamakta ve doğru şekilde telaffuz etmekte zorlandığını, hastalığın adım adım kendisine doğru yaklaştığını hissettiğini söylüyordu yazısında. Öte yandan Amerika’da yaşayan babası ile konuşmalarının hastalık sebebiyle ne kadar zor olduğunu, yine bu hastalıktan yaşamını yitiren unutulmaz Jack Charlton ile hastalık esnasındaki ilişkilerini anlatırken cümlelerini belirsiz bir geleceği beklemek istemediğini söyleyerek bitiriyordu. Belki de en vurucu kısmı burası… “Bu hastalık yüzünden onurumu kaybedecek bir duruma gelirsem burada olmak istemiyorum ve bu yüzden yardımlı intiharı** destekliyorum.”
COVID-19 ile savaşan dünya için, demans hastalığı şu an ilk sırada olmayabilir ancak bu onun önemini ve ciddiyetini azaltmıyor.
66 Takımı’nın birçok oyuncusunun başına gelenler… Nobby Stiles’ın ölümü… Yaşayan efsane Bobby Charlton’ın kardeşi Jack’i kaybedip aynı hastalığın pençesine şimdi de kendisinin düşmüş olması… Son olarak da Sutton ve Cascarino’nun meslek geçmişleri ve belki de “genetik kaderleri” sebebiyle onları bekleyen karanlık gelecek bu hastalık ile futbol arasındaki ilişkinin daha derinlemesine incelenmesi için yeterli argüman oluşturuyor.
* Demans hastalığı (bunama), hafızayı, düşünmeyi ve sosyal becerileri etkileyen bir grup semptomu tanımlar. Demans tek bir hastalık değildir. Aksine birçok türü vardır. En sık gözlenen türü olan Alzheimer demansı bütün demansların yaklaşık %60 ila %80’inden sorumludur.
** Yardımlı ölüm olarak da bilinen yardımlı intihar, başka bir kişinin yardımıyla yapılan intihardır. Bu terim genellikle bir doktor veya başka bir sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından desteklenen intihar olan doktor destekli intihar anlamına gelir.
Kaynaklar:
1-) The Guardian – Michael Aylwin, Sachin Nakrani, Sean Ingle
2-) “Heading for trouble: is dementia a game changer for football?” A Rutherford, William Stewart, Davide Bruno
3-) https://www.alzheimers.org.uk/